संक्षिप्त परिचय

रुपन्देही जिल्लाको परिचय

विश्‍व मानचित्रमा समुन्द्रि सतहबाट 152 मिटरदेखि 1219 मिटर सम्मको उचाइमा रहेको रुपन्देही जिल्ला नेपालको लुम्बिनी प्रदेशका 12 जिल्लाहरु मध्ये तराईमा पर्ने एक जिल्ला हो । यस जिल्लाको पूर्वमा नवलपरासी (बर्दघाट-सुस्ता पश्‍चिम), पश्‍चिममा कपिलवस्तु, उत्तरमा पाल्पा र दक्षिणमा भारतको उत्तर प्रदेश पर्दछ । सिद्धार्थनगर नगरपालीका, रोहीणी गाउँपालीका, मायादेवी गाउँपालिका, कोटहीमाइ गाउँपालीका मर्चवारी गाउँपालीका, सम्मरीमाई गाउँपालिका र लुम्बिनी साँस्कर्तिक नगरपालिकाको 59.5 कि.मि दुरी भारतसँगको खुला सिमाना रहेको छ ।2 नगरपालिका र 4 गाउँपालिका का केही वडाभारतको महाराजगञ्ज र सिद्धर्थनगर जिल्लासँग जोडिएका छन् । जिल्लाको दक्षिण सीमामा जोडिएका मुख्य नाकाहरु बेलहिया, भगवानपुर, मनहरापुर, अमवा, सेमरपानी, कदमहवा, खैराघाट, ठोटरी, चण्डीघाट, दुबेथुमुवा, हडवड र कालीदह रहेका छन् ।

विश्‍व शान्तिका अग्रदूत गौतम बुद्धको पवित्र जन्मस्थलको रुपमा विश्‍वमा नै परिचित यो जिल्ला ऐतिहासिक भौगोलिक एवं पर्यटकीय दृष्टिले ज्यादै महत्वपूर्ण मानिन्छ । यो जिल्ला 83⁰12^’16^’’ देखि 83⁰38^’7^’’ पूर्वी देशान्तरसम्म फैलिएको छ भने 27⁰20^’00^’’ देखि 27⁰47^’24^’’ उत्तरी अक्षांशसम्म फैलिएको छ । रुपन्देही जिल्लाको कुल क्षेत्रफल 1360 वर्ग कि.मी. रहेको छ । यस जिल्लालाई चुरे क्षेत्र, भावर क्षेत्र र तराई/मधेश गरी 3 भौगोलिक क्षेत्रहरुमा विभाजन गर्न सकिन्छ ।

रुपन्देही जिल्लामा उष्ण र उपोष्ण प्रदेशीय हावापानी पाइन्छ । विशेषागरी वैशाख, जेषठमा ज्यादै गर्मी हुन्छ भने पुष, माघ महिनामा निकै जाडो हुन्छ ।जल तथा मौसम विज्ञान विभागका अनुसार यस जिल्लाको अधिकतम तापक्रम 43.7 से. र न्यूनतम 8.75 से. सम्म रहेको पाइन्छ । असार, श्रावण र भाद्र महिनामा वर्षा हुन्छ । वार्षिक सरदर 1391 मि.मि. वर्षा हुने गर्दछ । असोज, कार्तिक, मंसिर, फागुन र चैतमा न त्यति गर्मि हुन्छ न त्यति धेरै जाडो नै हुन्छ । 

धेरै धार्मिकस्थलहरु, ऐतिहासिक तथा पुरातात्विक महत्वका स्थानहरु, औद्योगिक तथा प्राविधिक क्षेत्रहरु, कृषि, वातावरण तथा जैविक विविधतायुक्त आर्थिक तथा पर्यटकीय महत्जका क्षेत्रहरु रहेको यस जिल्लाको नामकरण भगवान गौतम बुद्धसँग जोडिएको छ । गौतम बुद्धको आमा माया देवी यसै जिल्ला देवदहको भवानीपुरमा जन्मिएकी थिइन । उनी अत्यन्त सुन्दरी भएकोले उनलाई रुपिदेवी भनिन्थ्यो र त्यही शब्द रुपिदेवीबाट रुपिन्देही र रुपन्देही भएको हो भन्‍ने भनाई छ ।

राजनैतिक रुपले यस जिल्लामा 5 प्रतिनीधि सभा निर्वाचन क्षेत्र र 10 प्रदेश सभामा निर्वाचन क्षेत्र, 1 उपमहानगरपालिका 5 नगरपालिका र 10 गाउँपालिका गरी जम्मा 16 वटा स्थानीय तह रहेका छन् । वि.सं. 2078 को जनगणाना अनुसार 1121957 जनसंख्या रहेको छ, जसमा 550478 पुरुष र 571479 महिला रहेकाछन् ।